Biała Brama (Bytomska)

Biała Wieża (Bytomska) – stanowiła część gliwickich murów obronnych wzniesionych w XV wieku. Biała Brama lub Brama Bytomska znajdowała się we wschodniej części miasta, wyprowadzała ruch na zewnątrz miejskich fortyfikacji. Przed Bramą od strony miasta znajdował się niewielki plac, na którym zbiegały się ulice Bytomska i Tarnogórska (dziś Jana Matejki) oraz wąska uliczka rozdzielająca parcele między Bytomską a Tarnogórską, dziś określana jako ulica Białej Bramy. Natomiast na zewnątrz znajdowała się fosa, łącząca się w tym miejscu z nurtem Ostropki. Koło Bramy znajdował się most nad Ostropką, mający murowane balustrady i drewniane pokrycie nawierzchni.

Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie fragmenty średniowiecznych umocnień, wśród nich relikty bramy Czarnej przy placu Rzeźniczym. Biała Brama była usytuowana skośnie do osi jezdni obecnej ulicy Basztowej. Szerokość przejazdu bramy wynosiła 10 stóp (tj. 3-3,3 m). W grubości muru po stronie zachodniej znajdowały się schody na wyższe piętra wieży. Ulica Basztowa sukcesywnie po rozbiórce murów była zabudowywana ciągiem kamienic i miała szerokość  6-7 m.  W połowie XIX w. (około 1852 r.) została rozebrana wraz ze znajdującą się nad nią wieżą przez ówczesne władze pruskie. 

Wcześniej wykonano inwentaryzację rozbieranych fragmentów murów. Do naszych czasów przetrwały materiały ikonograficzne w postaci rysunków: elewacji, przekroju pionowego, rzutu poziomego wieży z przedmiotową bramą, autorstwa Alexandra von Minutoliego z 1846 r. i pełny plan inwentaryzacyjny z 1852 wykonany przy wyburzaniu Bramy. Z planu inwentaryzacyjnego wynika, że wieża bramna zbudowana była na planie prostokąta, w dłuższym boku znajdował się przejazd. Powyżej przejazdu znajdowały się 4 kondygnacje. Przejazd przez Bramę wieńczył ostry łuk. Mury wieży miały w przyziemiu szerokość 5 stóp (159 cm), w górnych partiach – około 4,5 stopy a na poddaszu tylko 2,5 stopy. Razem z dachem i wieńczącą go iglicą wieża bramna miała około 76 stóp wysokości, czyli 23,8 m. Przejazd bramny był wąski, mógł przejechać tam tylko jeden wóz, ale dość wysoki – wjazdy miały wysokość 12 stóp, czyli 3,76 m. Nad wjazdem do bramy, była ślepa arkada, prawdopodobnie pozostałość po podnoszonej kracie zasłaniającej wejście. ¹

Po bramie pozostały jedynie relikty fundamentów.

 ¹ Informację przygotowano w oparciu o opracowanie pn. „Biała Brama (Bytomska) w Gliwicach – Nowe źródła ikonograficzne” autorstwa dr hab. Piotra Boronia opublikowane w Roczniku Muzeum w Gliwicach Tom XXIV z 2013 r.